รู้จักกับ ฟักข้าว ประโยชน์มากมาย พร้อมวิธีการปลูก
เชื่อว่าน้อยคนนักที่จะรู้จักกับ “ฟักข้าว” อย่างแน่นอน ถือเป็นพืชโบราณ ที่เชื่อว่ามีมาตั้งแต่ก่อนจะค้นหาพืชพรรณธัญญาหาร ปัจจุบันนี้หาตามธรรมชาติยากมากขึ้น บางพื้นที่หายสูญไปเลย แล้วรู้ไหม? ฟักข้าวนั้น เป็นพืชมหัศจรรย์ มีคุณประโยชน์ต่อร่างกายมากมาย และมีการจดลิขสิทธิ์พืชทรงคุณค่าให้ประโยชน์ของประเทศไทยแล้ว
ในบทความนี้ SGE จะพาไปรู้จักกับ ฟักข้าว และ วิธีปลูกฟักข้าว ให้มากขึ้นกัน จะเป็นอย่างไรนั้น ไปดู
รู้จักกับ ฟักข้าว
ฟักข้าว (Gac) มีชื่อสามัญเรียกว่า “Spring Bitter Cucumber” เป็นพืชไม้เลื้อยที่อยู่ในวงศ์แตง (Cucurbitaceae) สามารถขึ้นได้ง่าย แม้ตามรั้วบ้านหรือตามต้นไม้ต่าง ๆ สังเกตว่า จะมีมือเกาะคล้ายต้นตำลึง ในส่วนของใบ จะเป็นลักษณะคล้ายรูปใบโพธิ์ หรือหัวใจ ขอบใบหยักเว้าลึกเป็นแฉก ๆ ราว 3-5 แฉก ดอก จะมีสีขาวแกมเหลือง มีสีน้ำตาลแกมม่วงอยู่ตรงกลาง
ฟักข้าวมีชื่อเรียกตามท้องถิ่น เช่น ฝักข้าว (ภาคเหนือ) มะข้าว (แพร่) ขี้พร้าไฟ (ภาคใต้) ขี้กาเครือ (ปัตตานี) แก็ก (Gag ในภาษาเวียดนาม), Baby Jackfruit, Spiny Bitter Gourd, Sweet Ground และ Cochinchin Goud
ฟักข้าวนั้น แม้จะเป็นไม้เถาเลื้อย เช่น พืชตระกูลแตงทั่วไป แต่มีขนาดใหญ่ ชอบพันต้นไม้ใหญ่ และมีอายุยืนยาวได้ถึง 50 ปี ฟักข้าวออกดอกในช่วงเดือนพฤษภาคม – สิงหาคม และสามารถเก็บผลได้ ตั้งแต่เดือนกรกฎาคม – กุมภาพันธ์
ลักษณะของผลฟักข้าว
ฟักข้าวเป็นพืชที่มีหน้าตาแปลก และโดดเด่นแตกต่างจากพืชผลทั่วไป มีต้นกำเนิดมาจากประเทศจีน พม่า ไทย ลาว บังกลาเทศ มาเลเซีย ฟิลิปปินส์ โดยผลของฟักข้าวจะมีด้วยกัน 2 ลักษณะ คือ
- ผลทรงกลม มีความยาวประมาณ 4-6 เซนติเมตร
- ผลทรงรี มีความยาวประมาณ 6-10 เซนติเมตร
ในช่วงที่ผลยังอ่อน สีผลจะยังเป็นสีเขียวอมเหลือง มีหนามถี่ ๆ ขึ้นโดยรอบผล แต่เมื่อผลสุกแล้ว สังเกตว่า ตัวผลจะมีสีแดง หรือสีแดงอมส้ม เมื่อผ่าออกดู จะพบเมล็ดจำนวนมากเรียงกันคล้ายเมล็ดแตง ซึ่งแต่ละผลจะมีน้ำหนักแตกต่างกันไป คือ ประมาณ 0.5-2 กิโลกรัม
คุณค่าทางโภชนาการ
ฟักข้าวอ่อน 100 กรัม ประกอบไปด้วยคุณค่าทางโภชนาการ ดังนี้
- ใยอาหาร 1.03 กรัม
- น้ำตาล 1.8 กรัม
- โปรตีน 0.94 กรัม
- วิตามินซี 0.04 มิลลิกรัม
- บีตา แคโรทีน (Beta Carotene) 91 กรัม
- แคลเซียม 23 มิลลิกรัม
- ธาตุเหล็ก 0.34 มิลลิกรัม
ประโยชน์ของฟักข้าว เป็นอย่างไร?
ฟักข้าวเป็นพืชริมรั้ว ที่สามารถพบเห็นได้ตามชนบททั่วไป สำหรับหลายคนอาจจะไม่ค่อยคุ้นหน้าคุ้นตากันแต่รู้ไหมว่า ประโยชน์ของพืชชนิดนี้ มีสรรพคุณดี ๆ มากมาย โดยเฉพาะในด้านของสุขภาพ ดังนี้
- บำรุงผิว ปกป้องผิวจากแสงแดดในฟักข้าวมีสารต้านอนุมูลอิสระสูง จึงช่วยปกป้องเซลล์จากการถูกทำลาย ปกป้องผิวจากแสงแดด ชะลอการเกิดริ้วรอย ทำให้ดูอ่อนเยาว์กว่าวัย แก้ปัญหาผิวแห้งกร้าน และบำรุงผิวพรรณให้เนียนนุ่ม ผลิตภัณฑ์บำรุงผิวบางยี่ห้อ จึงได้นำเอาสารสกัดจากฟักข้าวไปใช้เป็นส่วนผสมในการบำรุงผิวนั่นเอง
- ยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อเอดส์ จากงานวิจัยของมหาวิทยาลัยมหิดล เกี่ยวกับสรรพคุณของเมล็ดฟักข้าว พบว่า มีโปรตีนที่มีฤทธิ์ยับยั้งการเจริญของเชื้อเอชไอวี (Human Immunodeficiency Virus: HIV) และโรคเอดส์ (Acquired Immunodeficiency Syndrome: AIDS) ได้ นอกจากนี้ เมล็ดแก่ของฟักข้าว ยังมีโปรตีนมอมอร์โคชิน-เอส (Momorcochin-S) และโคลชิซีน-บี (Colchicine-B) ซึ่งมีฤทธิ์ยับยั้งการทำงานของไรโบโซม (Ribosome) ซึ่งเป็นแหล่งผลิตกรดอะมิโน (Amino acid) และต้านการเจริญของเซลล์มะเร็งหลายชนิดในหลอดทดลองได้ ซึ่งอาจนำไปใช้พัฒนาเป็นเภสัชภัณฑ์ได้ในวันข้างหน้า
- บำรุงสายตา ฟักข้าวมีสารอาหารที่ช่วยบำรุงสายตา ปกป้องดวงตาจากโรคต้อกระจก ป้องกันประสาทตาเสื่อม และป้องกันการมองไม่เห็นในตอนกลางคืน
- ป้องกันมะเร็งได้หลายชนิด ฟักข้าวอุดมไปด้วยสารต้านอนุมูลอิสระ และมีสารไลโคปีน (Lycopene) สูง ซึ่งไลโคปีน ที่มีในเยื่อหุ้มเมล็ดของฟักข้าวเป็นดั่งสารต้านมะเร็ง มีฤทธิ์ในการต่อต้านอนุมูลอิสระสูง และมีคุณสมบัติช่วยเสริมสร้างระบบภูมิต้านทานโรคให้แข็งแรง ช่วยลดความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจ และโรคมะเร็งต่าง ๆ เช่น มะเร็งปอด มะเร็งกระเพาะอาหาร และมะเร็งต่อมลูกหมาก
นอกจากนี้ จากการศึกษาวิจัยของมหาวิทยาลัยฮานอยยังพบว่า น้ำมันจากเมล็ดฟักข้าว มีคุณสมบัติช่วยรักษาโรคมะเร็งตับได้อย่างมีประสิทธิภาพด้วย
- ป้องกันโรคหัวใจ การรับประทานฟักข้าว จะช่วยลดความเสี่ยงการเป็นโรคหัวใจได้ เพราะฟักข้าวมีสรรพคุณในการบำรุงหัวใจให้แข็งแรง และลดไขมัน คอเลสเตอรอล (Cholesterol) ในเส้นเลือด จึงป้องกันภาวะไขมันอุดตันในเส้นเลือด หรือภาวะหลอดเลือดหัวใจตีบได้เป็นอย่างดี
- ลดความเสี่ยงอัมพฤกษ์และอัมพาต ฟักข้าวจะช่วยลดความเสี่ยงการเป็นอัมพฤกษ์ และอัมพาตได้ เพราะมีสรรพคุณในการป้องกันเส้นเลือดในสมองแตก ดังนั้น ใครที่มีภาะวะความเครียดอยู่บ่อย ๆ มีความวิตกกังวลง่าย หรือมีความเสี่ยงต่อภาวะเส้นเลือดในสมองแตก จึงควรรับประทานฟักข้าวเป็นประจำ เพื่อช่วยลดความเสี่ยงที่เกิดขึ้น
- ช่วยฟื้นฟูร่างกายให้เร็วขึ้น ในผู้ป่วย ผู้ที่เข้ารับการผ่าตัด หรือผู้ที่ออกกำลังกายอย่างหนักหน่วงเป็นประจำ การรับประทานฟักข้าว จะทำให้ร่างกายสามารถฟื้นฟูได้เร็วขึ้น เพราะฟักข้าวอุดมไปด้วยสารอาหารและวิตามิน ที่จะช่วยซ่อมแซมร่างกายในส่วนที่สึกหรอได้อย่างรวดเร็ว พร้อมทั้งเสริมสร้างภูมิคุ้มกันให้สูงขึ้น จึงสามารถฟื้นฟูร่างกายได้ดีนั่นเอง
- รักษาโรคเบาหวาน ฟักข้าวมีส่วนช่วยในการลดระดับน้ำตาลในเลือดให้น้อยลงได้ พร้อมควบคุมไม่ให้น้ำตาลในเลือดพุ่งสูงขึ้นเกินไป ซึ่งส่วนของฟักข้าว ที่นำมาใช้รักษาเบาหวาน คือ ส่วนที่เป็นผลอ่อนนั่นเอง
วิธีปลูกฟักข้าว ทำได้อย่างไร?
ฟักข้าวสามารถขยายพันธุ์ โดยใช้เมล็ด หรือแยกรากปลูกในพื้นที่ชุ่มน้ำ เนืองจากเป็นไม้เถา ที่ค่อนข้างต้องการน้ำมาก ฟักข้าวจะเริ่มมีดอก หลังจากปลูกไปได้แล้วประมาณ 2-3 เดือน ดอกจะเริ่มออกในราวเดือนพฤษภาคม และให้ดอกจนถึงราวเดือนสิงหาคม ผลสุกใช้เวลาโดยประมาณ 20 วัน เก็บเกี่ยวผลได้ในช่วงเดือน กรกฎาคม – กุมภาพันธ์ และใน 1 ฤดูกาล จะเก็บเกี่ยวสามารถได้ผลมากถึง 30-60 ผล
วิธีการเพาะเมล็ดฟักข้าว
- แช่น้ำทิ้งไว้เลย 1 คืน ขึ้นไป เมล็ดจะอิ่มน้ำ หรือจะใช้วิธีกะเทาะเปลือกแข็ง ๆ ออก เพื่อช่วยให้เมล็ดงอกได้ง่ายและเร็วขึ้น เพราะเปลือกฟักข้าว จะแข็งมาก โดยจะเอาเมล็ดฟักข้าวมาแช่น้ำยาเร่งรากก่อน หรือแช่ในน้ำขี้หมูแทนก็ได้ ถ้าหากไม่มีน้ำยาเร่งราก แช่ไว้ประมาณ 20-45 นาที
- ใส่เมล็ดลงบนดินเพาะปลูกที่โปร่งเปียกชุ่ม แต่ไม่แฉะ โดยใช้ดินมาทับเมล็ดประมาณ 2-3 เซนติเมตร
- ควรรดน้ำตลอด ไม่ปล่อยให้ดินแห้ง แต่ระวังไม่ให้แฉะ เทคนิค คือ ดินเพราะควรระบายน้ำดี ป้องกันการเน่าได้
- พอเมล็ดแตกใบจริงออกมาสัก 4 ใบ ก็เอาไปปลูกลงแปลงได้
วิธีแยกราก ปักชำ หรือทับเถาว์
วิธีนี้จะสามารถเลือกได้ว่า อยากได้ต้นฟักข้าวตัวผู้ หรือตัวเมีย ซึ่งผลที่ได้ คือ เรากำหนดเพศได้ ฟักข้าวออกดอกติดผลเร็ว ไม่ต้องรอนาน ทำง่าย ๆ ถ้าอยากได้เพศไหนก็นำเถาว์ของต้นเพศนั้นมาชำ ด้วยเถาว์ หรือยอดก็ได้ หรือจะทับเถาว์ก็เลือกได้เช่นกัน ยิ่งถ้าแยกราก จะทำได้เร็วกว่า แต่จะมีผลกระทบต่อต้นพรรณเล็กน้อย หรือถ้าไม่ระวัง ต้นพรรณอาจตายได้ ทุกครั้งก่อนเอาเมล็ด หรือต้นที่ได้มาจากการชำ หรือวิธีใดก็แล้วแต่ปลูกลงดิน ควรแช่น้ำยาเร่งรากก่อน และอย่าลืมเอาปูนข้าวหว่าน เพื่อปรับสภาพดินเตรียมดินก่อน
แนะนำ 3 เมนูฟักข้าวเพื่อสุขภาพ
ฟักข้าวสามารถรับประทานได้ทั้งแบบสด หรือนำไปปรุงอาหาร หรือรับประทานผ่านสารสกัด และวิตามินแคปซูลได้ แต่ส่วนมาก ฟักข้าวมักจะนำมาทำเป็นอาหารหลายชนิด ทั้งเมนูผัด แกง หรือเพียงนำมาลวก หรือต้มสุกใส่ลงในแกงอย่างแกงเลียง หรือแกงส้ม หรือจิ้มกับน้ำพริก นอกจากนี้ ฟักข้าวยังสามารถนำมาทำเป็นเครื่องดื่มเพื่อสุขภาพได้อีกด้วย
1. ยำปลาทูใส่ยอดฟักข้าว
เมนูนี้เหมาะกับการรับประทานกับผักสด จะได้รสชาติที่อร่อยยิ่งขึ้น และยังช่วยลดน้ำหนักได้อีกด้วย
วัตถุดิบ
- ตะไคร้ พริกขี้หนู หอมหัวแดง ใบมะกรูด ผักชีฝรั่ง ยอดฟักข้าว ซอยเตรียมไว้
วิธีทำ
- นำปลาทูไปย่างไฟให้สุก แกะเนื้อปลาทูเป็นชิ้นเล็กๆ นำส่วนผสมทั้งหมดมาคลุกให้เข้ากัน บีบน้ำมะนาว ใส่น้ำปลาลงไปแล้วตามด้วยน้ำตาล ปรุงรสตามชอบ พร้อมเสิร์ฟ
2. น้ำฟักข้าวเสาวรส
น้ำฟักข้าวเสาวรส เป็นเครื่องดื่มที่ช่วยบำรุงสุขภาพ และสร้างความสดชื่นได้
วัตถุดิบ
- เสาวรส น้ำฟักข้าว
วิธีทำ
- นำฟักข้าวมาผ่าครึ่ง แล้วแกะเมล็ดออกให้หมด
- ใส่เนื้อฟักข้าวในเครื่องปั่น ใส่น้ำต้มสุกลงไปเล็กน้อย
- ปั่นให้ส่วนผสมทุกอย่างเข้ากันจนละเอียด แล้วเทใส่โถไว้
- ใส่เนื้อเสาวรสลงไปปั่นในเครื่องปั่น ใส่น้ำต้มสุกตามลงไป ปั่นจนละเอียด
- นำขึ้นมาปรุง โดยเอาเฉพาะส่วนของน้ำเสาวรสก็พอ
- ผสมน้ำฟักข้าวกับน้ำเสาวรสให้เข้ากัน ใส่เกลือป่น เติมน้ำเชื่อมลงไปแล้วผสมให้เข้ากัน
- ชิมรสตามชอบ พร้อมเสิร์ฟ
3. ฟักข้าวลวกจิ้มกับน้ำพริก
ฟักข้าวเมื่อนำมาลวก และจิ้มกับน้ำพริก ก็มีประโยชน์ และอร่อยไม่น้อยเหมือนกัน โดยอาจจะนำผลอ่อน หรือยอดอ่อนมาลวกก็ได้ ซึ่งเมนูนี้ จะทำให้คุณได้รับวิตามิน และสารอาหารจากฟักข้าวแบบครบถ้วน แถมช่วยให้อิ่มเร็ว จึงเหมาะกับการรับประทานเพื่อลดน้ำหนักที่สุด
ข้อควรระวังในการทานฟักข้าว
- ผู้ที่แพ้ง่าย ควรเลี่ยงรับประทาน หากคุณเป็นคนที่มีอาการแพ้ง่าย ควรหลีกเลี่ยงการรับประทานฟักข้าว เนื่องจากฟักข้าวมีสารก่อภูมิแพ้ ไม่ว่าจะเป็นเนื้อ ยาง หรือแม้กระทั่งเกสร ก็อาจส่งผลทำให้อาการแพ้กำเริบได้
- หลีกเลี่ยงการรับประทานเมล็ดฟักข้าวแบบดิบ หากรับประทานเข้าไป เมล็ดจะส่งผลกระตุ้นต่อระบบภูมิคุ้มกัน ทำให้ระบบภูมิคุ้มกันในร่างกายทำงานผิดปกติ ยกเว้นแต่ทำให้สุกแล้ว จึงสามารถรับประทานได้
- อาจส่งผลต่อการแข็งตัวของเลือด เนื่องจากปัจจุบัน ยังมีงานวิจัยที่รอการศึกษาเกี่ยวกับฟักข้าวที่ส่งผลต่อการแข็งตัวของเลือดในร่างกาย หากรับประทานมากจนเกินไป ดังนั้น การรับประทานในปริมาณที่พอดี ไม่มากเกินไปนับว่ากำลังเหมาะสมต่อร่างกายที่สุด
เป็นอย่างไรกันบ้างกับ ฟักข้าว และ วิธีปลูกฟักข้าว ที่เรานำมาฝากกัน ผักพื้นบ้านที่ได้รับความสนใจเป็นอย่างมาก เพราะมีประโยชน์ต่อร่างกายหลายอย่าง และยังสามารถนำมาประกอบเมนูอาหารรับประทานได้หลากหลายเมนู เรียกว่าเห็นผลเล็ก ๆ แบบนี้ แต่ประโยชน์และสรรพคุณกลับเต็มเปี่ยมอย่างมากทีเดียว ใครที่ไม่เคยลองทาน อาจจะต้องไปลองกันบ้างแล้วล่ะ 👍🏻
สามารถติดตาม สูตรอาหารและบทความอื่นๆ ได้ที่นี่
ตัวช่วยดี ๆ กรรไกรตัดกิ่งไฟฟ้า มาพร้อมเเบตเตอรี่ให้ได้ใช้งานถึง 2 ก้อนเเบบไร้สาย พกพาได้ง่าย เสียงรบกวนน้อย ใช้งานได้สะดวกสบาย เหมาะสำหรับตัดเเต่งกิ่งไม้ ทั้งในสวน หรือตกเเต่งทรงต้นไม้ให้สวนงาม ครบจบในเครื่องเดียว กรรไกรตัดกิ่งไฟฟ้า คลิกเลย 👈
- กองบรรณาธิการ HD มุ่งมั่นตั้งใจให้ผู้อ่านได้รับข้อมูลที่ถูกต้อง โดยทำงานร่วมกับแพทย์และบุคลากรทางการแพทย์ รวมถึงเลือกใช้ข้อมูลอ้างอิงที่น่าเชื่อถือจากสถาบันต่างๆ คุณสามารถอ่านหลักการทำงานของกองบรรณาธิการ HD ได้ที่นี่
- Gac (Momordica cochinchinensis Spreng.) fruit and its potentiality and superiority in – health benefits, (www.medsci.com), December 2018
- Ng TB et al., Proteins with abortifacient, ribosome inactivating, immunomodulatory, antitumor and anti-AIDS activities from Cucurbitaceae plants., (www.ncbi.nlm.nih.gov), July 1992
- Gac (https://www.caasn.com/gac.html)
30 มกราคม 2024
โดย
ลำดวน
